آشنایی با تجهیزات موتورخانه (۴)(منبع انبساط)
بخش چهارم
در آشنایی با تجهیزات موتورخانه (۴)، به منبع انبساط می‌پردازیم.
منبع انبساط
وظیفه منبع انبساط
۱) تغییرات حجمی آب را جبران می‌کند. چون آبی که به داخل موتورخانه می‌آید دمای پایین و پس از گردش در دیگ به دمایی حدود ۶۰-۷۰ درجه می‌رسد، تغییرات حجمی نیز دارد. تجهیزی باید در موتورخانه داشته باشیم که این تغییرات حجمی را جذب یا دفع کند که این کار را منبع انبساط بر عهده دارد.
۲) فشار سیستم را تامین می‌کند که بیشتر وظیفه منابع باز است و زمانی که روی پشت‌بام قرار می‌گیرند.
۳) نقطه فشار ثابت برای پمپ‌ها ایجاد می‌کند. یک نکته مهم این است که منبع در مکش پمپ‌های سیرکوله فشار ثابت باشد چون زمانی که پمپ روشن می‌شود یک تغییر فشار بین مکش و دهش آن ایجاد می‌شود. هنگامی که منبع را در مکش پمپ قرار می‌دهیم، فشار مکش ثابت می‌ماند و دیگر کم نمی‌شود و در بخش دهش بالا می‌رود. این کار آسیب به پمپ‌ها را کاهش می‌دهد.
۴) آبگیری سیستم به کمک آن انجام می‌شود. یکی دیگر از وظایف منبع انبساط باز، آبگیری سیستم است چون در بالاترین نقطه سیستم قرار دارد و به کمک آن سیستم را آبگیری و پر می‌کنیم.
انواع منبع انبساط
منابع انبساط به طور کلی دو دسته هستند:
۱) منبع انبساط بسته : منابعی که فضای آن‌ها کاملا بسته است و داخل آن‌ها را نمی‌بینیم.
۲) منبع انبساط باز : منابعی که داخل آن‌ها قابل مشاهده است. در منبع را می‌توان باز کرده و کاملا برداشت. منابع باز معمولا از جنس پلی اتیلن یا گالوانیزه هستند.
انواع منبع انبساط بسته
۱) دیافراگمی
منبع دیافراگمی، یک مخزن معمولا فلزی هستند که داخل آن‌ها یک تیوب وجود دارد و به آن منبع تیوبی (یا تیوپی) نیز گفته می‌شود. آب داخل تیوب وارد می‌شود و با تغییرات حجمی آب سیستم، این تیوب بزرگ و کوچک می‌شود. در داخل مخزن و بیرون از فضای تیوب، گازی مانند گاز ازت یا گازهای بی اثر وجود دارد، برای اینکه بدنه مخزن پوسیده نشود. اگر تیوب داخل مخزن نباشد، گاز داخل مخزن کم‌کم در آب حل می‌شود. آب، مخزن را پر می‌کند و این گاز داخل سیستم می‌رود. به مخزن باید هر از چند گاهی، گاز بزنیم.
۲) بالشتکی (ازتی)
منابع بالشتکی یا ازتی کارکرد پیچیده‌تری نسبت به منابع دیافراگمی دارند و تجهیزات بیشتری روی آن‌ها وجود دارد. آن‌ها دارای یک مخزن می‌باشند که بخشی از آن را آب و بخش بالای آن گاز ازت وجود دارد. یک کپسول یا مخزن ازت، در کنار این مخزن قرار می‌گیرد و هر چند وقت یکبار باید با گاز ازت، شارژ شود. مخزن آن‌ها دارای تجهیزات کنترلی مانند گیج، شیر برقی و سوئیچ‌های برقی می‌باشد که معمولا در بالای آن نصب می‌شوند. این منابع یک تابلوی کنترلی نیز دارند که تجهیزات به آن تابلو وصل می‌شوند.
محل قرارگیری منبع انبساط بسته
۱) منبع انبساط بسته را نزدیک پمپ سیرکوله قرار می‌دهیم و به مکش پمپ وصل می‌کنیم. با این کار یک نقطه فشار ثابت را برای پمپ ایجاد می‌کنیم. این منبع باید طوری در سیستم قرار بگیرد که نقطه فشار ثابت برای پمپ ایجاد کند و نیز شرایط ایمنی دیگ و تغییرات فشار آن را کنترل کند. اگر این منبع انبساط برای دیگ و پمپ باشد داخل موتورخانه قرار می‌گیرد. اگر برای چیلر باشد، باید بررسی کنیم که بهتر است کنار چیلر یا داخل موتورخانه قرار بگیرد.
۲) ارتفاع در منبع بسته مهم نیست و تاثیری در محل نصب ندارد. به عبارت دیگر، ارتفاع برای ما محدودیتی ایحاد نمی‌کند. منبع را می‌توانیم پایین‌تر از سطح دیگ و پمپ قرار دهیم.
۳) منبع از طریق یک لوله به سیستم وصل می‌شود و آن را به نقطه‌ای که می‌خواهیم وصل کنیم. به زبان ساده‌تر، بین سیستم سرمایشی یا گرمایشی و منبع انبساط بسته، به چند لوله مختلف نیاز نداریم و آن‌ها را با یک خط لوله به یکدیگر وصل می‌کنیم.
منبع انبساط باز
شامل یک مخزن و یک فلوتر است و یک سری نقاط اتصال نیز دارد. یکی از نقاط اتصال، پرکن منبع است که به فلوتر وصل می‌شود. هر زمان سطح آب پایین برود، ورودی باز شده و منبع پر می‌شود. نقطه سرریز یکی دیگر از نقاط اتصال می‌باشد که اگر منبع بیش از اندازه پر شود از آنجا سرریز می‌کند. دو نقطه اتصال دیگر نیز دارد که به سیستم وصل می‌شود. منبع انبساط باز در بیشتر زمان‌ها بیرون از موتورخانه و در هوای آزاد قرار می‌گیرد و احتمال یخ‌زدگی آب آن وجود دارد. آن را به سیستم وصل می‌کنیم و آب گرم را داخل آن به گردش در می‌آوریم تا از یخ‌زدگی آب آن جلوگیری شود.
محل قرارگیری منبع باز
۱) محل نصب آن معمولا روی پشت‌بام و بالاتر از آخرین تجهیز است و دو نکته دارد. یکی اینکه آبگیری سیستم به کمک آن انجام می‌شود و باید همه بخش‌های سیستم را پر کند. دوم، یک فشار استاتیک روی سیستم ایجاد کند و حداقل فشار روی تجهیزات بالا باشد تا هوا نگیرند. در مبحث چهاردهم گفته شده است که منبع انبساط باز را ۱/۲ متر بالاتر از آخرین تجهیز قرار دهید. ولی بهتر است که این فاصله را حداقل ۳ متر در نظر گرفت.
۲) منبع باید طوری به سیستم وصل شود که گردش آب داخل آن وجود داشته باشد.
۳) منبع را باید عایق کنیم تا احتمال یخ‌زدگی را کم کرده و نیز پرت حرارتی نداشته باشیم.
چرا منبع باز استفاده کنیم؟
۱) منبع باز به رسیدگی کمتری نیاز دارد و تنها باید یک گردش آب داشته باشد. گردش آب را باید هر از چند گاهی چک کنیم که اگر فلوتر خراب بود، تعویض شود.
۲) منابع باز قیمت پایینتری نسبت به منابع بسته و بسیار کمتر از منبع بالشتکی دارند.
۳) فضای کمتری را اشغال می‌کند.
چه زمانی منبع بسته استفاده کنیم؟
۱) اگر ارتفاع ساختمان کم باشد، ممکن است مجبور به استفاده از منبع بسته شویم. چون ارتفاع کم است منبع باز را نمی‌توانیم به اندازه‌ای بالا نصب کنیم که فشار ۲ تا ۳ بار روی تجهیزات داشته باشیم. پس، منبع بسته را بکار می‌بریم و به کمک یک شیر فشارشکن، فشار آن نقطه را تنظیم می‌کنیم. زمانی که موتورخانه روی پشت بام باشد باز هم نمی‌توانیم منبع باز را بالا ببریم و باید از منبع انبساط بسته استفاده کنیم.
۲) در ساختمان‌های با ارتفاع خیلی زیاد نیز سراغ منبع بسته می‌رویم. اگر بخواهیم منبع باز استفاده کنیم فشار در برخی نقاط بسیار زیاد می‌شود و قابل کنترل نمی‌باشد.
۳) زمانی که بخواهیم محدودیت‌های فشار سیستم را کنترل کنیم. با منبع انبساط بسته تا حد زیادی می‌توان این کار را انجام داد.
۴) هنگامی که محدودیت معماری داشته باشیم. مانند زمانی که ساختمان شیروانی دارد و اگر بخواهیم منبع را در ارتفاع بالا قرار دهیم، نمای خوبی ندارد.
۵) برای اینکه از یخ‌زدگی جلوگیری کنیم. در برخی جاها و زمان‌ها ممکن است نتوانیم برای منبع باز، گردش آب داشته باشیم یا اینکه هوا بسیار سرد می‌شود و نمی‌خواهیم تجهیزی را بیرون و در هوای آزاد قرار دهیم.
